یک نماینده مجلس با اعلام این که از سال ۹۷ که تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی دوباره اعمال شد تا ۲۵ آذر ماه امسال،۹۳ درصد ارز حاصل از صادراتی که اشخاص انجام دادهاند بازنگشته، محمدباقر قالیباف رییس مجلس را در تشویق این تخلفات متهم کرد.
حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، جمعه پنجم دی به خبرآنلاین گفت: «قالیباف در عدم پیگیری این ماجرا و تشویق دولت به افزایش نرخ ارز نقش پررنگی دارد.»
این نماینده گفت که برخی اظهارات قالیباف، «سیگنال برنگردان ارز را به صاحبان دلار و صادرکنندگان میدهد و آنها در پیروی از این خط دهی آشکار، نه تنها ارز خود را تحویل چرخه رسمی نمیدهند که گاه صبر میکنند تا پس از افزایش نرخ ارز، آن را بفروشند.»
او تاکید کرد: «آقای قالیباف و دیگرانی هستند که بارها این سیگنالها را به بیرون دادهاند که به متخلف انگیزه تخلف بیشتر را میدهد.»
۳ درصد ارز افراد صادرکننده بازنگشته است
صمصامی همچنین گفت از مبلغی که به کشور بازنگشته، ۳۱ میلیارد دلار مربوط به اشخاص صادرکننده است که فقط یکبار صادرات کردهاند.
او افزود که این میزان بدهی، «معادل ۹۳ درصد ارز حاصل از صادرات آنهاست.»
این نماینده مجلس در توضیح این که این میزان پول چه سرنوشتی پیدا کرد، گفت که منظور از «برنگشته»، یعنی این ارز «به چرخه رسمی ارز کشور» بازنگشته است.
صمصامی گفت: «یعنی این افراد، دلارهایشان را به بازار آزاد بردند تا صرف قاچاق یا فرار سرمایه شود، به جای اینکه به بانک مرکزی ببرند تا با آن نیازهای اساسی کشور تامین شود.»
پس از خروج آمریکا از برجام در دوره اول ریاستجمهوری دونالد ترامپ، و بازگشت تحریمها به ویژه علیه صادرات نفت ایران، مقامات جمهوری اسلامی بر صادرات غیرنفتی تاکید کردند.
این آمار بازه زمانی اول ژانویه ۲۰۲۵ (۱۲ دی ۱۴۰۳) تا ۲۰ دسامبر ۲۰۲۵ (۲۹ آذر ۱۴۰۴) را پوشش میدهد. هرانا نوشته است گزارش سالانهاش بر اساس گردآوری، تجزیه، تحلیل و مستندسازی ۱۰ هزار و ۸۲۶ گزارش از وضعیت حقوق بشر در ایران تنظیم شده است.
در این گزارش که جمعه پنجم دیماه منتشر شد، آمده است که در این بازه زمانی، علاوه بر اعدامشدگان، دستکم ۱۶۸ نفر با حکم دستگاه قضایی جمهوری اسلامی به اعدام محکوم شدند و احکام اعدام حداقل ۵۶ نفر در دیوان عالی کشور تایید شده است.
از میان جنسیتهای مشخصشده اعدامشدگان، دستکم هزار و ۶۸۱ نفر معادل ۸۷ درصد مرد و حداقل ۵۹ تن معادل سه درصد زن بودهاند و جنسیت ۱۰ درصد از اعدامشدگان مشخص نشده است.
همچنین دو فرد که در زمان ارتکاب جرم انتسابی کمتر از ۱۸ سال داشتهاند و در اصطلاح حقوقی آنها را کودک-مجرم میخوانند، در میان اعدامشدگان امسال قرار داشتند.
به نوشته هرانا، ۴۷/۵۵ درصد اعدامشدگان سال ۲۰۲۵ در ایران به اتهام «قتل» و ۴۶/۱۰ درصد با اتهامات مرتبط با «مواد مخدر» اعدام شدند.
بر اساس گزارش هرانا، بیشترین اعدامهای ثبتشده در سال ۲۰۲۵ بهترتیب از بیشترین به کمترین در ماههای نوامبر، اکتبر، دسامبر، سپتامبر، آگوست، مه، آوریل، ژوئیه، ژوئن، ژانویه، فوریه و مارس گزارش شده است.
در سال ۲۰۲۵، بیشترین سهم از اجرای احکام اعدام به ترتیب مربوط به استانهای البرز با استقرار دو زندان پرجمعیت کشور با ۱۰/۸۷ درصد، خراسان رضوی با ۸/۲۲ درصد، اصفهان با ۷/۷۰ درصد، فارس با ۶/۹۲ درصد و لرستان با ۴/۸۹ درصد بوده است.
همچنین در مقایسه زندانهای اجرا کننده حکم اعدام، زندانهای قزلحصار کرج، دستگرد اصفهان، عادلآباد شیراز، وکیلآباد مشهد و دیزلآباد کرمانشاه در صدر اجرای احکام اعدام در این بازه زمانی قرار دارند.
آمار بیسابقه اعدامها در ۱۱ سال گذشته
آمار اجرای احکام اعدام در بازه زمانی ۱۱ سال گذشته نشان میدهد شمار اعدامها از سال ۲۰۱۵ تا سال ۲۰۲۰ روندی کاهشی داشت، اما از ۲۰۲۱ دوباره افزایش یافت و در سال ۲۰۲۵ به بالاترین سطح خود رسید.
هرانا تاکید کرد که این افزایش قابلتوجه، نگرانیهای جدی در خصوص وضعیت حقوق بشر و تشدید اجرای احکام اعدام در ایران را برجسته میسازد.
این آمار تنها شامل اجرای احکام است و همه سالها از اول ژانویه تا پایان دسامبر هر سال محاسبه شدهاند، بهجز سال ۲۰۲۵ که آمار آن تا ۲۰ دسامبر ثبت شده است.
هرانا در پایان این بخش از گزارش خود تاکید کرد ۹۵ درصد اعدامشدگان به صورت مخفیانه یا اصطلاحا بدون اعلام در رسانههای رسمی یا داخلی اعدام شدهاند و تنها پنج درصد از سوی رسانهها یا نهادهای داخلی اعلام شده است.
افزایش بیوقفه صدور، تایید و اجرای احکام اعدام در ایران در ماههای گذشته، بازتابی گسترده در نهادهای بینالمللی داشته و با اعتراضهایی در داخل و خارج کشور همراه بوده است.
مجمع عمومی سازمان ملل ۲۷ آذر قطعنامه سالانه وضعیت حقوق بشر در ایران را با ۷۸ رای موافق تصویب کرد. ۲۸ آبان نیز کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه محکومیت نقض حقوق بشر در ایران را با ۷۹ رای موافق تصویب کرده بود؛ متنی که امسال با تمرکز گستردهتر بر اعدامها، حقوق زنان، سرکوب معترضان و سرکوب فرامرزی همراه بود.
مای ساتو، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران، هشتم آبان در نشست کمیته سوم مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد جمهوری اسلامی با اجرای اعدامهای گسترده، مسیر «جنایت علیه بشریت» را در پیش گرفته است.
تجمعات و اعتصابها در ایران
بر اساس گزارش هرانا، در سال ۲۰۲۵ دستکم دو هزار و ۶۰۶ تجمع و اعتصاب، شامل دو هزار و ۱۷۴ تجمع اعتراضی، ۴۰۷ اعتصاب کارگری و ۲۵ اعتصاب صنفی در بخشهای مختلف کشور شکل گرفت.
از میان تجمعات ثبتشده، ۸۱۳ تجمع کارگری بوده که بیشتر آنها در ارتباط با مطالبات مزدی صورت گرفته و در ۴۰ مورد نیز از برگزاری تجمع کارگران جلوگیری شده است.
هرانا همچنین از ثبت ۹۴۰ تجمع صنفی و پنج مورد ممانعت از برگزاری تجمعات صنفی خبر داده و نوشته محور اصلی این تجمعات، مطالبات مزدی اصناف، اعتراض به شرایط اقتصادی و مدیریت ناکارآمد نهادهای دولتی جمهوری اسلامی بوده است.
در سالهای اخیر، بازنشستگان، کارگران و مستمریبگیران بارها در شهرهای مختلف ایران در اعتراض به محققنشدن مطالبات خود تجمع و راهپیمایی کردهاند.
شرایط معیشتی این گروهها سبب شده شمار تجمعها و اعتراضهای صنفی بهطور قابل توجهی افزایش یابد.
سوانح کار
در بخش دیگری از این گزارش درباره وضعیت کارگران در سال ۲۰۲۵ آمده است که آمار سوانح کار نیز قابل توجه بوده؛ بهطوری که دستکم هزار و ۲۰۲ نفر در حوادث کاری جان باختهاند و هفت هزار و ۳۱۶ مورد صدمات جسمی به کارگران در حین کار ثبت شده است.
طبق این گزارش، ۲۱/۳۷ درصد حوادث ناشی از کار مربوط به سقوط از ارتفاع، ۱۵.۰۱ درصد معادن، ۱۳/۸۷ درصد آتشسوزی و ۱۲/۰۷ درصد اصابت جسم سخت بوده است.
بر اساس بررسیها، ایران در زمینه رعایت مسایل ایمنی کار میان کشورهای دنیا رتبه ۱۰۲ را دارد و آمار مرگ کارگران در آن بیش از میانگینهای جهانی است.
نقض گسترده حقوق زندانیان
بر اساس گزارش هرانا، در رسته حقوق زندانیان در سال ۲۰۲۵، دستکم دو هزار و ۵۱۳ مورد نگهداری زندانیان و بازداشتشدگان در محیط نامناسب، هزار و ۹۹ مورد بلاتکلیف نگهداشتن بازداشتشدگان، ۶۷۵ مورد بیخبری، ۳۶۸ مورد انتقال غیرقانونی به سلول انفرادی، ۲۶۳ مورد محرومیت از حق تماس و ۲۲۴ مورد تهدید و اعمال فشار زندانی، از پرتکرارترین موارد بودهاند.
همچنین ۲۱۵ مورد محرومیت از خدمات پزشکی، ۱۸۷ مورد اقدام به اعتصاب غذای زندانی، ۹۷ مورد عدم دسترسی به وکیل، ۵۵ مورد جلوگیری از ملاقات، ۴۳ مورد انتقال اجباری، ۳۰ مورد ضربوشتم، ۳۰ مورد اعترافگیری اجباری و ۲۳ مورد خودکشی نیز ثبت شده است.
در این گزارش ۱۹ مورد محرومیت از مرخصی استعلاجی، ۱۹ مورد عدم رسیدگی به دادخواهی، ۱۸ مورد مرگ زندانی بر اثر بیماری، ۱۸ مورد عدم تفکیک جرایم، ۹ مورد شکنجه روحی و فیزیکی، هفت مورد عدم تفکیک متهم از محکوم، پنج مورد تحصن زندانیان و پنج مورد قتل زندانی گزارش داده است.
در سالهای گذشته شماری از زندانیان در ایران جان باختهاند و جمهوری اسلامی مسئولیتی در قبال این مرگها که بهدلیل فشار، شکنجه یا عدم ارائه خدمات پزشکی رخ داده، نپذیرفته است.
سازمان دیدهبان حقوق بشر فروردینماه هشدار داد جمهوری اسلامی سالهاست با محروم کردن زندانیان، بهویژه زندانیان سیاسی، از درمان، در پی «مجازات و واداشتن آنان به سکوت» است.
این نهاد تاکید کرد که مطابق حداقل استانداردهای سازمان ملل، محروم کردن افراد بازداشتشده از خدمات درمانی میتواند بهعنوان «شکنجه و سایر اشکال بدرفتاری» تلقی شود.
سازمان عفو بینالملل نیز سال ۱۴۰۱ با ارائه گزارشی تحقیقی هشدار داد مقامهای جمهوری اسلامی با ممانعت عامدانه از دسترسی زندانیان بیمار به مراقبتهای حیاتی، در حال ارتکاب «نقض تکاندهنده حق حیات» هستند.
نهادها و چهرههای ناقض حقوق بشر
هرانا در بخش دیگری از گزارش خود به معرفی نهادها و چهرههای ناقض حقوق بشر پرداخت و بر پایه آمارهای ثبتشده، فهرستی از نهادها و مقاماتی را ارائه کرد که بیشترین موارد گزارششده از نقض حقوق بشر در سال ۲۰۲۵ به آنها نسبت داده شده است.
بر اساس این گزارش، در مجموع ۴۸۰ هویت حقوقی از میان نهادهای وابسته به قوای مختلف جمهوری اسلامی بهعنوان ناقض حقوق بشر شناسایی شدهاند.
در میان این نهادها، ۱۰ مجموعه بیشترین تعداد گزارشهای ثبتشده از نقض حقوق بشر در یکسال گذشته را به خود اختصاص دادهاند.
در این فهرست، وزارت اطلاعات با ۲۳۱ گزارش، سازمان اطلاعات فراجا با ۱۷۲ مورد، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با ۱۴۶ گزارش، شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب تهران با ۴۲ مورد، زندان اوین با ۳۶ مورد و شعبه ۳۶ دادگاه تجدیدنظر تهران با ۲۴ گزارش، بیشترین سهم را در موارد ثبتشده داشتهاند.
در ادامه، شعبه ۳۳ دادگاه انقلاب تهران و شعبه یک دادگاه انقلاب سنندج هر کدام با ۱۴ مورد و همچنین شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب تهران و شعبه یک دادگاه انقلاب مهاباد هر کدام با ۱۳ گزارش، در میان نهادهای دارای بیشترین نقش در نقض حقوق بشر قرار گرفتهاند.
هرانا همچنین در بخش دیگری از این گزارش به معرفی افراد و چهرههایی پرداخته که بر اساسآمارهای ثبتشده، بیشترین نقش مستقیم را در پروندههای منجر به نقض حقوق بشر ایفا کردهاند.
این افراد عمدتا در جایگاههای قضایی قرار داشته و از طریق صدور احکام، رسیدگی به پروندهها یا ایفای نقش در فرآیندهای قضایی و امنیتی، در این موارد نقش داشتهاند.
بر اساس این دادهها، ایمان افشاری، عباسعلی حوزان، محمدتقی تقیزاده، مصطفی عزیزی، ابوالقاسم صلواتی، سجاد دوستی، محمدرضا توکلی، قاسم حسینی کوهکمری، احمد درویشگفتار و علی انصاری افراد معرفیشده در این فهرست هستند.
هرانا در بخش پایانی گزارش سالانهاش تاکید کرد که مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران در سال ۲۰۲۵ پیگیری «حمایتهای استراتژیک بینالمللی» را با هدف تامین پاسخگویی در قبال نقضهای جدی حقوق بشر و حقوق بینالملل در ایران، از مسیر ابزارهای حقوقی، دیپلماتیک و سیاستگذاری ادامه داده است.
تنها چند ماه بعد، جنگ ۱۲روزه جمهوری اسلامی و اسرائیل، حمله مستقیم آمریکا به خاک ایران و بازگشت تحریمهای سازمان ملل، این سال را به نقطه عطفی در تاریخ معاصر کشور تبدیل کرد.
در داخل، حکومت با موجی از اعتراضات خاموش، بحرانهای زیستمحیطی و رکوردشکنی در اعدامها روبهرو شد؛ در بیرون، سقوط اسد، فشار بر حزبالله و تغییر آرایش قدرت در منطقه، جایگاه جمهوری اسلامی را بیش از هر زمان دیگری زیر سوال برد. حزبالله پس از جنگ، تولید پهپادهای داخلی را افزایش داد تا وابستگی خود به تهران را کاهش دهد؛ اقدامی که نشانهای از «بازآرایی تدریجی محور مقاومت» تلقی میشود.
این گزارش روایتی از سال ۲۰۲۵ است؛ سالی که شاید سالها بعد همچنان درباره آن بحث شود: سالی که ایران در آن، هم در میدان جنگ و هم در عرصه سیاست و جامعه، با شدیدترین تکانههای خود روبهرو شد.
۱ ژانویه: تشدید نبردها در جنگ سودان
«نیروی مشترک دارفور» اعلام کرد حمله گسترده نیروهای واکنش سریع (RSF) به شمال دارفور در منطقه الملیحه را دفع کرده و حدود ۴۶۰ نفر از نیروهای این گروه را کشته است. به این ترتیب، جنگ داخلی سودان، که از ۲۰۲۳ آغاز شده بود، در ۲۰۲۵ وارد مرحلهای خونینتر شده و به یکی از بزرگترین بحرانهای انسانی جهان تبدیل شده است.
۱۷ ژانویه: امضای «پیمان مشارکت جامع استراتژیک» ایران و روسیه
جمهوری اسلامی و روسیه در مسکو یک پیمان مشارکت جامع استراتژیک امضا کردند که جایگزین و ارتقایافته معاهده ۲۰ ساله ۲۰۰۱ شد. این توافقنامه همکاریهای بلندمدت در حوزههای انرژی، بانکی، نظامی و امنیتی را پوشش میدهد.
۲۰ ژانویه: آغاز دور دوم ریاستجمهوری دونالد ترامپ و تاسیس اداره کارآمدسازی دولت
دونالد ترامپ سوگند دور دوم ریاستجمهوری خود را در واشینگتن ادا کرد و بهسرعت دستور اجرایی تاسیس «اداره کارآمدسازی دولت» (DOGE) را امضا کرد؛ نهادی که مامور کاهش مخارج دولت فدرال و بازنگری در کمکهای خارجی شد.
قوانین مهاجرتی آمریکا و اخراج پناهجویان
بلافاصله پس از مراسم تحلیف در ۲۰ ژانویه دولت آمریکا با مجموعهای از فرمانها و تغییرات اجرایی، اجرای سختگیرانهتر قوانین مهاجرتی و بازداشت/اخراج را در دستور کار قرار داد؛ این سیاستها با مقاومت حقوقی و شکایتهای متعدد همراه شد و بحثهای جدی درباره شرایط مراکز بازداشت مهاجرتی را تشدید کرد.
اواخر ژانویه: گزارش سالانه حقوق بشر درباره ایران
در گزارش «وضعیت حقوق بشر در جهان در سال ۲۰۲۴» فصل مفصلی به ایران اختصاص یافت؛ از سرکوب معترضان و اعدامهای گسترده تا سرکوب زنان و تبعیض سیستماتیک علیه بهائیان و دیگر اقلیتها.
۱ فوریه: آغاز جنگ تجاری جدید میان آمریکا و دیگر کشورها
دولت آمریکا تعرفههای سنگینی بر واردات خود از کانادا، مکزیک و چین اعمال کرد. طبق فرمانهای صادرشده در فوریه و مارس ۲۰۲۵، ایالات متحده تعرفه ۲۵ درصدی بر کالاهای وارداتی از مکزیک و کانادا و تعرفه ۱۰ درصدی بر کالاهای چینی وضع کرد. این اقدامات واکنش متقابل اوتاوا و مکزیکوسیتی را بهدنبال داشت و باعث افزایش تنشهای تجاری در آمریکای شمالی شد. دولت ترامپ اعلام کرد هدف از این سیاستها، فشار برای کنترل مرزها و مبارزه با قاچاق مواد مخدر، بهویژه فنتانیل، بوده است.
۴ فوریه: آغاز دوباره «فشار حداکثری» و تحریمهای آمریکا علیه ایران
دولت آمریکا تحت ریاست دونالد ترامپ سیاست «فشار حداکثری» را علیه ایران احیا کرد که شامل تشدید تحریمها، محدود کردن درآمدهای نفتی و افزایش اهرم فشار در پروندههای هستهای و منطقهای بود.
۴ فوریه: اظهارات ترامپ درباره جابهجایی مردم غزه
دونالد ترامپ در دیدار با نتانیاهو اظهاراتی درباره «جابجایی/خارج کردن» ساکنان نوار غزه مطرح کرد که در رسانههای بینالمللی بازتاب یافت و واکنشهای گستردهای را برانگیخت.
۵ فوریه: رد علنی عادیسازی با اسرائیل از سوی عربستان
وزارت خارجه عربستان سعودی در بیانیهای رسمی اعلام کرد این کشور بدون تشکیل دولت فلسطین روابط خود را با اسرائیل عادی نخواهد کرد و بهصراحت اظهارات ترامپ را مبنی بر اینکه ریاض دیگر چنین شرطی ندارد، رد کرد.
۱۰ تا ۱۱ فوریه: اجلاس اقدام جهانی در حوزه هوش مصنوعی در پاریس
در پاریس، نخستین «اجلاس اقدام در حوزه هوش مصنوعی» بهعنوان سومین حلقه از سلسله نشستهای جهانی درباره حکمرانی هوش مصنوعی، با مشارکت قدرتهای بزرگ برگزار شد. در کنار بحثهای فنی و اخلاقی، موضوع کنترل صادرات تراشههای پیشرفته، مدلهای بزرگ و کاربردهای نظامی هوش مصنوعی مطرح شد.
۲۸ فوریه ۲۰۲۵: دیدار ترامپ و ولودیمیر زلنسکی در کاخ سفید
دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، و ولودیمیر زلنسکی، رئیسجمهور اوکراین، در کاخ سفید دیدار و گفتوگویی پرتنش داشتند که محور آن نوع حمایت آمریکا از اوکراین و چارچوب تضمینهای امنیتی بود.
۵ مارس ۲۰۲۵: نامه ترامپ به علی خامنهای
دونالد ترامپ در اوایل مارس ۲۰۲۵ نامهای به رهبر جمهوری اسلامی ایران ارسال کرد که در آن خواستار آغاز مسیر مذاکرات هستهای جدید با «فرصت زمانی محدود» و پیامدهای مشخص در صورت شکست روند مذاکره شده بود.
۱۲ آوریل ۲۰۲۵: آغاز مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط
گفتوگوهای رسمی بین ایران و ایالات متحده با میانجیگری عمان در مسقط آغاز شد و سپس دورهای بعدی از جمله ۱۹ آوریل (رم) و ۲۶ آوریل (مسقط) ادامه یافت. در کنار بخش سیاسی، گفتوگوهای فنی و کارشناسی برای چارچوب احتمالی توافق هستهای نیز دنبال شد.
۲۱ آوریل ۲۰۲۵: مرگ پاپ فرانسیس
پاپ فرانسیس در واتیکان درگذشت. واتیکان خبر رسمی مرگ او را منتشر کرد و مراسم خاکسپاری چند روز بعد برگزار شد.
۷ مه ۲۰۲۵: جنگ هند و پاکستان
درگیریهای هند و پاکستان پس از حمله مرگبار در منطقه کشمیر تشدید شد؛ درگیریهای چند روزه شامل حملات هوایی، موشکی و تبادل آتش بود که با میانجیگری بینالمللی (از جمله آمریکا) به آتشبس منجر شد. این درگیری به عنوان یکی از شدیدترین رویاروییهای دو کشور هستهای پس از دههها شناخته میشود.
۶ مه: فریدریش مرتس صدراعظم آلمان شد
پس از رایگیری پرتنش در بوندستاگ، فریدریش مرتس، رهبر حزب دموکراتمسیحی، بهعنوان دهمین صدراعظم آلمان انتخاب شد. تغییر رهبری در برلین، بر رویکرد اروپا نسبت به جنگ ۱۲روزه و «مکانیسم ماشه» در ماههای بعد تاثیر گذاشت.
۱۳ ژوئن: آغاز جنگ ۱۲ روزه اسرائیل و جمهوری اسلامی
در بامداد ۱۳ ژوئن، ارتش اسرائیل عملیات گستردهای را با نام «طلوع شیران» علیه تاسیسات هستهای، پایگاههای نظامی و زیرساختهای کلیدی در ایران آغاز کرد. بیش از ۲۰۰ جنگنده اسرائیلی در چند موج، دهها هدف در نطنز، فردو، اصفهان و مراکز فرماندهی سپاه پاسداران را هدف قرار دادند. در همان ساعات اولیه، شماری از فرماندهان ارشد سپاه و چند چهره برنامه هستهای کشته شدند.
۱۴ تا ۲۱ ژوئن: پاسخ موشکی و پهپادی تهران و تشدید جنگ
جمهوری اسلامی در پاسخ، صدها موشک بالستیک و پهپاد انتحاری به سمت شهرها و اهداف نظامی در اسرائیل شلیک کرد؛ تلآویو، حیفا و پایگاههای نظامی در جنوب و مرکز اسرائیل هدف قرار گرفتند. همزمان، اسرائیل حملات هوایی گستردهای را علیه اهداف نظامی و حکومتی در تهران، اصفهان، شیراز، اهواز و دیگر شهرها ادامه داد. حوثیها، نیز حملاتی محدود علیه اسرائیل انجام دادند.
۲۲ ژوئن: عملیات «چکش نیمهشب» از سوی آمریکا
بامداد ۲۲ ژوئن، ایالات متحده در چارچوب جنگ، اما برای نخستینبار پس از سال ۱۹۸۸، مستقیما خاک ایران را هدف حمله هوایی قرار داد. در این عملیات که «چکش نیمهشب» نام گرفت، بمبافکنهای «بی-۲» و موشکهای کروز، سه مرکز کلیدی هستهای در نطنز، فردو و اصفهان را هدف قرار دادند.
۲۳ ژوئن: حمله موشکی تهران به پایگاه آمریکا در قطر
در پاسخ به عملیات آمریکا، جمهوری اسلامی پایگاه هوایی العدید در قطر را با موشک هدف قرار داد. این حمله تنش با واشینگتن را به اوج رساند و همزمان فشار قطر و دیگر میانجیها برای آتشبس را افزایش داد.
اصابت موشک به زندان اوین
در جریان حملات اسرائیل به تهران، بخشی از مجموعه زندان اوین هدف قرار گرفت. گزارشهای بعدی و تحقیقات حقوق بشری نشان داد تعدادی زندانی، از جمله زندانیان سیاسی، در این حمله کشته یا زخمی شدند. شماری از نهادهای حقوق بشری هشدار دادند با توجه به قابل پیشبینی بودن تلفات غیرنظامی، این حمله میتواند جنایت جنگی تلقی شود.
۲۴ ژوئن: آتشبس رسمی جمهوری اسلامی و اسرائیل
آتشبس میان جمهوری اسلامی و اسرائیل با میانجیگری آمریکا و قطر لازمالاجرا شد و «جنگ ۱۲روزه» پایان یافت. طبق برآوردهای مختلف، بیش از هزار ایرانی، شامل نیروهای نظامی، کارکنان تاسیسات هستهای و غیرنظامیان، کشته و هزاران نفر زخمی شدند. بخش مهمی از زیرساخت هستهای ایران آسیب جدی دید. در اسرائیل نیز دهها نفر کشته و هزاران نفر مجروح شدند و خساراتی به زیرساختهای شهری وارد آمد.
ژوئن ۲۰۲۵: تشدید جنگ تعرفهای آمریکا با چین و مکزیک
در میانه سال، دولت آمریکا بسته جدیدی از تعرفهها علیه چین و مکزیک اعمال کرد. تحلیلهای اقتصادی نشان داد این اقدامات تجارت جهانی را وارد دورهای از «شوک تعرفهای» کرده و زنجیرههای تامین بینالمللی را تحت فشار قرار داد.
۶ - ۸ ژوئیه ۲۰۲۵: حملات حوثیها و مشکلات ناوبری دریایی
در دریای سرخ و تنگه بابالمندب، حملات حوثیها (حوثیهای وابسته به محور ایران) علیه کشتیهای تجاری باعث افزایش ریسک بیمه و اختلال در مسیرهای تجارت جهانی شد. گزارشها از حمله به دو کشتی و غرق شدن آنها و تلفات انسانی خبر دادند.
۷ اوت: معرفی عمومی هوشهای مصنوعی
اوپنایآی مدل GPT-5 را معرفی کرد و مایکروسافت همزمان نسخههای مبتنی بر آن را در کوپایلت در دسترس گذاشت. این مدلها بهعنوان جهشی مهم در تواناییهای استدلال، برنامهنویسی و تولید متن معرفی شدند و بحثهای گستردهای را درباره شکاف فناورانه میان کشورهایی با دسترسی آزاد به این فناوریها و کشورهایی مانند ایران برانگیختند.
۸ اوت ۲۰۲۵: توافق آذربایجان و ارمنستان
وزارت خارجه ارمنستان اعلام کرد که یک سند اولیه/ابتدایی با هدف حرکت بهسوی صلح و روابط بیندولتی میان باکو و ایروان «اولیهشده» است که گامی در جهت حل مناقشه طولانیمدت قرهباغ بهشمار میرود.
۱۵ اوت ۲۰۲۵: دیدار ترامپ و ولادیمیر پوتین درباره جنگ اوکراین
دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، در ۱۵ اوت ۲۰۲۵ در انکوریج، آلاسکا، دیداری داشتند با هدف پیشبرد روند پایان جنگ اوکراین. با وجود مذاکرات، توافق مشخصی اعلام نشد.
اواخر اوت: هشدار سازمان ملل درباره موج اعدامها در ایران
کارشناسان حقوق بشر سازمان ملل و نهادهای غیردولتی گزارش دادند جمهوری اسلامی در سال ۲۰۲۴ و اوایل ۲۰۲۵ دستکم صدها نفر را، عمدتا به اتهامهای مرتبط با مواد مخدر، پروندههای امنیتی و اعتراضات، اعدام کرده است و شمار اعدامها در حال نزدیک شدن به رکوردی بیسابقه است.
۴ سپتامبر: ارزیابی دیدبان حقوق بشر از حملات موشکی ایران به اسرائیل
دیدبان حقوق بشر در گزارشی اعلام کرد برخی از حملات موشکی جمهوری اسلامی به شهرهای اسرائیل، بهدلیل هدفگیری یا بیتوجهی آشکار به مناطق غیرنظامی، میتواند مصداق جنایت جنگی باشد. این گزارش جنگ ۱۲روزه را نقطه عطفی در مستندسازی رفتار نظامی تهران در خارج از مرزهایش دانست.
۸ تا ۹ سپتامبر: سقوط دولت نپال پس از اعتراضات گسترده
در پی اعتراضات گسترده نسل «زد» علیه فساد، محدودیتهای اینترنتی و بحران اقتصادی، خشونتها در نپال به اوج رسید و دهها نفر کشته شدند. این اعتراضات در نهایت به سقوط دولت «کیپی شارما اولی» انجامید و چند روز بعد، دولت موقت جدید تشکیل شد.
۲۳ سپتامبر: عبور شمار اعدامها از مرز هزار مورد
ائتلافی از نهادهای حقوق بشری، از جمله «ایران هیومن رایتس» و سازمانهای تخصصی ضد اعدام، اعلام کردند تعداد اعدامهای ثبتشده در ایران در ۹ ماه نخست ۲۰۲۵ از مرز هزار نفر گذشت.
۲۸ تا ۲۹ سپتامبر: بازگشت تحریمهای سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی
بریتانیا، فرانسه و آلمان همراه با شماری از متحدان، با استناد به نقضهای برجام و اقدامات جمهوری اسلامی در جنگ ۱۲روزه، اعلام کردند تمام تحریمهای سازمان ملل علیه ایران که ذیل برجام تعلیق شده بودند، از نظر آنها دوباره «لازمالاجرا» هستند.
اوایل اکتبر ۲۰۲۵: درگیری افغانستان و پاکستان
در پاییز ۲۰۲۵ گزارش شد که پاکستان حملات هوایی داخل خاک افغانستان انجام داده و بهدنبال آن تنشها به درگیریهای مرزی کشیده شد؛ طالبان در کابل اسلامآباد را مسئول تلفات غیرنظامیان دانست و از «پاسخ» سخن گفت.
۹ اکتبر ۲۰۲۵: توافق صلح/آتشبس غزه
چارچوبهایی درباره «توافق صلح غزه» منتشر شد که شامل آتشبس مرحلهای، سازوکارهای آزادی گروگانها و طرحهایی برای مدیریت پسا جنگ بوده است؛ اجرای بندهای امنیتی و مساله حضور نیروهای اسرائیلی در تضاد با روح توافق توصیف شده است.
۱۰ اکتبر: روز جهانی مبارزه با اعدام؛ تمرکز بر ایران
«ائتلاف جهانی علیه اعدام» و چندین سازمان بینالمللی، ایران را بهعنوان یکی از «بحرانهای اصلی اعدام در جهان» برجسته کردند. تا این زمان، برآوردها از عبور شمار اعدامها از هزار مورد در سال خبر میداد؛ بسیاری از این اعدامها به جرایم مرتبط با مواد مخدر، مخالفان سیاسی، معترضان و اعضای اقلیتها مربوط بود.
۷ نوامبر: هشدار درباره تخلیه احتمالی تهران بهدلیل بحران آب
مسعود پزشکیان، رییس دولت جمهوری اسلامی، در سخنانی که رسانههای داخلی و خارجی بهطور گسترده بازتاب دادند، هشدار داد اگر بارندگی کافی رخ ندهد، ممکن است ناچار شوند تهران را بهدلیل کمبود شدید منابع آب تخلیه کنند.
۲۲ تا ۲۳ نوامبر: اجلاس جی ۲۰ در ژوهانسبورگ
رهبران جی ۲۰ در ژوهانسبورگ، در غیاب دونالد ترامپ که این اجلاس را تحریم کرده بود، بر موضوعهایی مانند نابرابری، بدهی و اقلیم تمرکز کردند. در حاشیه، موضوع ایران، از جمله جنگ ۱۲روزه، بازگشت تحریمهای سازمان ملل و نقش جمهوری اسلامی در بازار انرژی، در گفتوگوهای چندجانبه مطرح شد.
۱۰ دسامبر: روز حقوق بشر و تمرکز دوباره بر سرکوب بهائیان
در روز حقوق بشر، گزارشها و بیانیههای جدیدی درباره وضعیت بهائیان در ایران منتشر شد که بار دیگر بر ماهیت سیستماتیک این سرکوب و ارتباط آن با سیاست رسمی حاکمیت تاکید میکردند؛ از جمله مصادره املاک، تخریب قبرستانها و محرومیت تحصیلی و شغلی.
۱۱ دسامبر: «معماران هوش مصنوعی» بهعنوان شخصيت سال مجله تایم
مجله تایم برای نخستین بار یک گروه را به عنوان «شخصیت سال» برگزید و عنوان را به «معماران هوش مصنوعی» اختصاص داد. این انتخاب، نقش کلیدی توسعهدهندگان و نوآوران حوزه هوش مصنوعی در شکلدهی به آینده فناوری و جامعه را برجسته کرد. اعلام این تصمیم در اواسط دسامبر با استقبال و بحثهای گسترده همراه شد.
۱۲ دسامبر: گزارشها درباره حملات متعدد آمریکا به قایقهای ونزوئلایی
رویترز گزارش داد ایالات متحده طی ماههای سپتامبر تا دسامبر بیش از ۲۰ حمله علیه قایقهای مرتبط با شبکههای قاچاق در نزدیکی ونزوئلا انجام داده است. این عملیاتها که دهها کشته بر جای گذاشت، تنش میان واشینگتن و کاراکاس را افزایش داد و بهعنوان یکی از جدیترین رویاروییهای غیرمستقیم دو کشور در سال ۲۰۲۵ توصیف شد.
۱۴ دسامبر: حمله مسلحانه در ساحل بوندای سیدنی
در استرالیا، حمله مسلحانه به جشن حنوکا در ساحل بوندای ۱۵ کشته بر جای گذاشت و بهعنوان مرگبارترین تیراندازی دهههای اخیر در این کشور ثبت شد. تحقیقات پلیس نشان داد مهاجمان از ایدئولوژی داعش الهام گرفته بودند.
زارع جمعه پنجم دی به خبرآنلاین گفت که از سال ۱۳۸۲ تا ۱۴۰۰، حدود ۷ میلیون واحد مسکونی در کل کشور نوسازی شدهاند، اما سرعت نوسازی بافتهای فرسوده از سرعت فرسودگی آنها کمتر بوده است.
او گفت: «هنوز حدود ۱۹ تا ۲۰ میلیون واحد مسکونی در ایران وجود دارد که یا در بافت فرسوده قرار دارند و یا با استانداردهای قدیمی ساخته شدهاند و نیاز به مقاومسازی جدی دارند. برآورد میشود که حدود ۳۰درصد جمعیت کشور همچنان در این بناهای ناایمن زندگی میکنند.»
افزایش بناهای فرسوده در ایران در شرایطی است که در سالهای اخیر خطر فرونشست زمین در ایران نیز افزایش یافته و به درون شهرها از جمله تهران گسترش یافته است.
اول آذر، علی بیتاللهی، رییس بخش زلزلهشناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفت: «پدیده فرونشست زمین بهصورت فزاینده در سراسر ایران در حال توسعه است و ۴۰ درصد مردم کشور را تهدید میکند.»
آسیبپذیری «بالا» برای ۷۵درصد ساختمانها در کلانشهرها
استاد پژوهشگاه زلزلهشناسی ایران گفت که در کلانشهرها مانند تهران برآورد میشود که «حدود ۷۵درصد ساختمانها» (شامل قدیمی و نوساز) آسیبپذیری «بالا» دارند.
او تاکید کرد: «بخشی از این بافتها، ساختمانهای نوسازی هستند که خارج از استانداردهای مهندسی یا در مناطق با ریسک بالا مانند حریم گسلهای فعال بنا شدهاند.»
به گفته زارع، برآورد میشود که بافت فرسوده سنتی حدود ۲.۷ میلیون واحد و بافت آسیبپذیر جدید حدود ۳ میلیون واحد باشد و جمع کل واحدهای ناایمن به حدود ۵.۷ میلیون واحد میرسد.
این آمار جدید در شرایطی است که پیشتر فرزانه صادق مالواجرد، معاون وقت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی ۲۵ بهمن ۱۴۰۱ از حدود ۷۴ هزار هکتار بافت فرسوده در محدوده شهری ایران با یک میلیون و ۴۰۰ هزار واحد ناپایدار در آن خبر داده بود.
خطر مسکن مهر
این استاد زلزلهشناسی همچنین در گفتوگوی خود تاکید کرد: «مسکن مهر و آپارتمانهای ارزانقیمت دهه ۸۰ و ۹۰، در بسیاری از موارد مکانیابی اشتباه داشتهاند.»
او به عنوان نمونه به زلزلههای خوی اشاره کرد و گفت: «در خوی در حاشیه شهر در زمینلرزههای با بزرگای ۵.۵ تا ۵.۸ در شش ماهه دوم ۱۴۰۱ تا فروردین ۱۴۰۲ مسکن مهر بسیار آسیب دید، در حالی که حتی بناهای قدیمی در شهر خوی چندان آسیب ندیدند.»
آبان ۱۳۹۶، اسحاق جهانگیری، معاون اول وقت ریاست جمهوری اعلام کرد بیشتر خانههای تخریب شده در زلزله همان ماه در غرب ایران متعلق به ساختمانهای مسکن مهر بود.
طرح مسکن مهر از برنامههای جنجالی دولت نهم و دهم به ریاست جمهوری محمود احمدینژاد بود که با اختصاص منابع عظیم مالی و با حداقل برنامهریزی علمی و فنی به صورت انبوه ساختمان ساخته شد.
در سالهای اخیر، تخریب گسترده این ساختمانهای نوساز، ولی کاملا نا ایمن توجه بسیاری از شهروندان و رسانههای ایران را به خود جلب کرد.
عراقچی جمعه پنجم دی در جریان سفر به اصفهان به رسانهها گفت که جمهوری اسلامی برنامههای «مرتبط با هستهای، صنایع دفاعی، نانو و ماهواره پیشرفت زیادی» داشته است.
او افزود: «این موارد از جمله ماهواره کاملا صلحآمیز است و ایران در مسیر پیشرفت این تکنولوژی قرار دارد.»
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی برنامه ماهوارهای حکومت ایران را «یک حق طبیعی» آن دانست و این ادعا را مطرح کرد که «ماهوارههای ایران، ماموریت علمی دارند.»
اواخر فروردین امسال، بلومبرگ در گزارشی به برنامه ماهوارهای جمهوری اسلامی پرداخت و نوشت که این برنامه با وجود تحریمها و فشارهای آمریکا همچنان رو به پیشرفت و تقویت است.
کشورهای غربی، برنامه ماهوارهای جمهوری اسلامی را بیشتر با انگیزههای جاسوسی و نظامی و فناوریهای پرتاب فضایی و موشکهای بالیستیک را بسیار مشابه میدانند.
پرتاب سه ماهواره جدید
رسانههای ایران گزارش دادند که «سه ماهواره سنجشی ایرانی» قرار است هفتم دی در مدار زمین قرار گیرند.
در جریان این عملیات ، ماهوارههای «پایا» و «ظفر ۲» به همراه «نسخه ارتقایافته ماهواره کوثر» به فضا پرتاب میشوند.
این رسانهها گزارش دادند که ماهواره کوثر نخستین ماهواره ساخت «بخش خصوصی» ایران است که نسخههای اولیه آن با نام «هدهد» و «کوثر» آبان سال گذشته پرتاب شد.
۲۰ آذر، نورنیوز، رسانه نزدیک به نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی، گزارش داد این سه ماهواره ایرانی از پایگاهی در روسیه به فضا پرتاب خواهند شد.
نگرانیهای بینالمللی از پرتاب ماهواره از سوی جمهوری اسلامی
برنامه جمهوری اسلامی برای پرتاب ماهوارههای جدید در شرایطی است که تنشها میان تهران و غرب بر سر برنامههای موشکی و هستهای ایران همچنان در حال افزایش است.
جمهوری اسلامی در سالهای اخیر یکی از بزرگترین برنامههای موشکی خاورمیانه را به اجرا گذاشته، اما چندین مورد از پرتابهای ماهوارهاش ناموفق بوده است.
در مردادماه نیز ماهواره «ناهید ۲» جمهوری اسلامی از پایگاه وستوچنی به فضا پرتاب شد.
همچنین در تیرماه، سازمان فضایی ایران از آزمایش یک موشک ماهوارهبر جدید بهنام «قاصد» خبر داد و هدف آن را «ارزیابی برخی فناوریهای جدید در حال توسعه» عنوان کرد.
انجام این آزمایش پس از جنگ ۱۲ روزه، توجهها را به جنبههای فنی، سیاسی، نظامی و امنیتی آن معطوف کرد.
در موارد پرتاب ماهواره از سوی جمهوری اسلامی، آمریکا و سه قدرت اروپایی، پرتاب موشک ماهوارهبر از سوی ایران را محکوم کرده و آن را اقدامی ناسازگار با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد و اقدامی بیثباتکننده در منطقه عنوان کردند.
یر ۱۴۰۱،، کاخ سفید پرتاب ماهوارهبر ذوالجناح را اقدامی «غیرمفید و بیثباتکننده» خواند و اعلام کرد به استفاده از تحریمها و سایر اقدامات برای جلوگیری از پیشرفت بیشتر در برنامه موشکی ایران متعهد است.
با این حال، سال گذشته، حسین سلاحورزی، رییس پیشین اتاق بازرگانی ایران درباره صادرات غیرنفتی گفت که تراز تجاری غیرنفتی منفی شده و صادرات افت كرده است.
او افزود که در فاصله سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۱ (بازه زمانی ۱۲ ساله)، تحریمها حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار خسارت به كشور وارد كرده است.
کل بدهی صادرات غیرنفتی
صمصامی همچنین گفت که کل صادرات غیرنفتی معادل ۳۳۵ میلیارد دلار بوده، اما ۱۱۷ میلیارد و ۶۱۱ میلیون دلار آن برنگشته که معادل ۳۵ درصد کل صادرات غیرنفتی است.
این اولین بار نیست که این نماینده از آمار بدهی صادرکنندگان غیرنفتی خبر میدهد.
او در آذرماه نیز با استناد به آمارهای صادرات غیرنفتی، از این بدهی خبر داده و با اشاره به «محدودیت منابع ارزی» در کشور گفته بود که «عدم ایفای تعهدات ارزی» از سوی بخشی از صادرکنندگان در چنین شرایطی، فشار مضاعفی بر اقتصاد و چرخه تولید وارد کرده است.
با این حال، برخی رسانهها آمارهای متفاوتی منتشر کردند.
۱۸ مهر خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه گزارش داد که از سال ۱۳۹۷ تاکنون، حدود ۲۷۰ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی (بهجز صادرات بخش دولتی شامل نفت، برق و گاز طبیعی) انجام شده که از این میزان، حدود ۹۵ میلیارد دلار، معادل ۳۵ درصد کل صادرات، به کشور بازنگشته است.
این گزارش افزود که از سال ۱۴۰۱ تاکنون، از مجموع ۱۴۶ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی، بیش از ۵۶ میلیارد دلار یعنی حدود ۳۸ درصد، هنوز به کشور بازنگشته است.
مردم هزینه میدهند
صمصامی درباره تاثیرات چنین فساد گسترده اقتصادی بر زندگی مردم گفت: «تردید نکنید مردم از معیشت و سفرههایشان هزینه طمعکاری و ناکارآمدی را میپردازند.»
او افزود: «این که امروز قیمت آجیل در بازار به کیلویی یک میلیون و ۴۰۰ هزار تومان رسیده، محصول محاسبه قیمت به نرخ دلاری از سوی خشکبار فروشان است. یعنی یک افزایش قیمت نامنصفانه به مردم تحمیل شده و از سوی دیگر موجب تقویت روند قاچاق و فرار سرمایه هم شده چون ارز صادراتی هم به بازار میرود.»
